به گزارش روابط عمومی دانشگاه امام صادق علیه السلام، با شیوع ویروس کرونا ‌در دنیا، اقتصادهای بزرگ‌ تحت تأثیر این ویروس قرار گرفته‌اند و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در ماه‌های آینده، اقتصاد و مردم بسیاری از کشورها تحت تأثیر کووید۱۹ خواهند بود.

در این راستا با شیوع کرونا در کشور ما نیز، اقتصاد ایران ‌تحت تأثیر قرار خواهد گرفت؛ کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند جریان صاد‌رات، واردات، بنگاه‌های تولیدی و جریان عرضه و تقاضا و معیشت مردم، در این حوزه ‌دست‌خوش تغییر خواهد بود.

‌در راستای تبیین وضعیتی از  ‌اقتصاد کشور پس از بیماریکرونا و پیش‌بینی‌ها در این باره، به سراغ یکی از استادان اقتصاد رفتیم و با وی در این باره گفت‌‌و‌گویی داشتیم.

مهدی صادقی‌شاهدانی، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) در این باره به خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، می‌گوید: موضوع اقتصاد پس از بیماری کرونا، علاوه بر اینکه یک موضوع ملی است، موضوعی جهانی است، شاید بتوان گفت پس از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی، آنچه کرونا امروز برای دنیا ایجاد کرده است، بزرگ‌ترین بحران اقتصادی است و تقریبا اغلب کشورها همان طور که در بحران سال ۲۰۰۸ میلادی گرفتار شدند و مشکلات عدیده‌ای برای آنها ایجاد شد، در موضوعکرونا هم ‌دچار بحران اقتصادی خواهند شد.

به عنوان مثال صنعت هوانوردی در این بحران شاید تا ۱۰۰ میلیارد دلار ‌متضرر شود، و یا پیش‌بینی‌ها نشان از آن دارد که در کشور آمریکا ‌در شرایطی که معمولا روی نقدینگی وسواس به خرج می‌دهند، ‌بانک مرکزی آ‌نهاتا ‌۸۰۰ میلیارد دلار به بدنه اقتصاد آمریکا تزریق کند تا بلکه بتواند این بحران را به خوبی پشت سر بگذارند.

بنابراین همان طور که ‌بحران کرونا در سطح جهان پیامدهای خاص خود را ایجاد می‌کند و برای مثال در کشوری نظیر چین که رشد قابل توجه اقتصادی دارد‌ ‌و هیچ‌گاه رشد زیر ۷ درصد یا ۶ درصد را نداشته است‌، در این بحران رشد اقتصادی‌ حدود ‌۴ درصد داشته باشد،قطعاً اقتصاد ما هم متأثر از این بحران خواهد شد.

* کاهش ۱۰ درصدی تولید در اسفند ۹۸ به دلیل نبود ایمنی بهداشت در بنگاه‌های اقتصادی

فارس: این ویروس در شرایط اقتصادی کشور ما، چگونه تأثیرگذار خواهد بود؟

صادقی: در شرایط کشور ما وقتی که با این بحران مواجه هستیم، چندین اتفاق رخ خواهد داد و ما برای این اتفاقات که رخ خواهد داد، باید حتماً تدابیر لازم را بیندیشیم؛ در کشور ما حدود یک ماه است که صنایع کشور به حالت تعطیل و نیمه تعطیل درآمده است و این به جهت آن است که نگرانی‌هایی بابت ایمنی بهداشتی در بنگاه‌های اقتصادی حاکم شده است و این دغدغه ایمنی بهداشتی طبیعی است که شرایط تولید را نسبت به گذشته متفاوت خواهد کرد و طبق روال معمول،‌ بنگاه‌های اقتصادی تولید نخواهد داشت.

در اسفندماه ۹۸ یک رکود تولیدی نسبتا قابل توجهی داشتیم و اگر به عنوان مثال در طول سال هر عددی می‌توانستیم تولید داشته باشیم، حداقل ۱۰ درصد آن تولید در اسفند ۹۸ دچار مشکل شد و طبیعی است که عرضه بازار را دچار مشکل می‌کند و این کمبود عرضه، آثار خاص خود را ایجاد خواهد کرد؛ یکی از آثار اقتصادی آن در کنار آثار اجتماعی و فرهنگی، بیکاری است و به دنبال بیکاری، رفاه اقتصادی به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد، کاهش رفاه اقتصادی یکی از نتایجی است که ما در این ماه مشاهده می‌کنیم و اگر پیش‌بینی کنیم این جریانکرونا پس از سال ۹۹ هم ادامه یابد که قطعا ادامه دارد، باید برنامه‌ای در نظر بگیریم.

تا زمانی که بحران مربوط به کرونا به نقطه کاهش و قابل قبول برسد، تقریبا یک فصل از سال را به جهت فعالیت‌های تولیدی از دست داده‌ایم و دچار انقباض خواهیم شد، البته باید طوری برنامه‌ریزی شود که اگر این بحران طولانی‌تر هم شد، اقتصاد کمتر متضرر شود.

* با کاهش عرضه و افزایش تقاضا جریان تورمی را در ابتدای‌ ۹۹ تجربه خواهیم کرد‌

فارس: ضروری است چه اقداماتی در این حوزه برای اقتصاد کشور دنبال شود، وظایف مردم و دولت چیست؟چه مشکلاتی را در این حوزه متصور هستید؟

صادقی: پیش‌بینی من این است که اگر اقداماتی را انجام ندهیم با چندین معضل مواجه خواهیم شد؛ اول اینکه برخی از کالاهای وارداتی ما و خصوصا مواد اولیه نمی‌تواند وارد کشور شود و این جریانِ تولید ما را دچار خدشه می‌کند.

دوم اینکه برخی کالاهای صادراتی ما نمی‌تواند صادر شود و این طبیعی است که درآمد ارزی ما را تحت‌الشعاع منفی خود قرار می‌دهد.

سوم آنکه عرضه داخل ما دچار رکود می‌شود و این رکود عرضه در شرایطی که ممکن است تقاضا کاهش دارد، ولی عمق در رکود عرضه، در مقایسه با کاهش تقاضا قابل توجه خواهد بود و اینجا ما با یک کمبود عرضه و مازاد تقاضا مواجه خواهیم بود و طبیعی است که به قیمت‌ها فشار می‌آورد و جریان تورمی را در ابتدای سال ۹۹ تجربه خواهیم کرد.

به هر حال شرایطی است که رخ داده و هیچ گاه شاید انتظار نداشتیم که یک ویروس به این کوچکی اقتصادهای بزرگ دنیا را تحت تأثیر قرار دهد، به هر حال ممکن است سالیان آینده هم چنین ویروس‌هایی اقتصادها و انسان‌های قدری را از پا بیندازند، در کشور ما که اقتصاد‌مان مسائل و مشکلاتی دارد وقتی چنین شرایطی نیز رخ می‌دهد، طبیعی است که اقتصاد بیشتر از دیگر اقتصادهای دنیا متاثر می‌شود.

* دولت از همین نوروز برنامه‌ای فوری و ویژه برای سال ۱۳۹۹ ‌تبیین کند

فارس: با این شرایط برنامه‌های بعدی دولت و کشور در این حوزه چه مواردی باید باشد؟

صادقی: در این باره چندین مورد پیشنهاد می‌شود تا همه بخش‌های کشور ‌پیگیر باشند،  اولین موضوع جدی که دولت باید حتماً در این موضوع ورود کند تبیین برنامه فورس‌ماژور و ویژه برای سال ۱۳۹۹ است و البته این غیر از بودجه است، بودجه یک برنامه غیرفورس ماژوری است، اما این برنامه باید ویژه، فورس ماژوری و ضرب‌الاجلیباشد و برای شرایط خاص تصمیم گیری شود؛ اگر این برنامه تدوین نشود و یک تا دو ماه از سال ۹۹ هم بگذرد و اگر موضوع ویروس کرونا هم طولانی شود و ندانیم چه کنیم، با مشکلات بزرگی مواجه می‌شویم.

در این برنامه فورس ماژوری باید زندگی اقتصادی و اجتماعی در کنار ویروس کرونا را برای خود عملیاتی کنیم، یعنی این گونه تصور کنیم که نظیر شرایط جنگی که در گذشته داشتیم و در کنار این شرایط جنگی زندگی خود را تنظیم کردیم و به پیش بردیم، شبیه همان شرایط برنامه‌ای فورس‌ماژور‌ و خاص تهیه و عملیاتی کنیم.

* امروز وقت بسترسازی و پیاده‌سازی اقتصاد دیجیتال و مدیریت دیجیتال است

فارس: در این حوزه (برنامه فورس‌ماژور) باید به چه محورهایی توجه کرد؟ 

صادقی: در این باره محورهای مختلف قابل توجه است، اول آنکه باید به یک سری اقدامات کلان اندیشید؛ از جمله اقدامات کلان این است که برای پیاده‌سازی اقتصاد و مدیریت دیجیتال بسترسازی کنیم، امروز اگر بین وزارت ارتباطات و دستگاه‌های اقتصادی تقابلی وجود داشته باشد که راه‌اندازی این اقتصاد دیجیتال کار کدام بخش است و یا اختلافاتی بین وزرا در این باره وجود داشته باشد، مشکل‌ساز خواهد بود.

در این باره باید همدلی و همکاری وجود داشته باشد. باید اختلافات کنار گذاشته شود و اگر می‌خواهیم در رابطه باکرونا خوب عمل کنیم، باید در کوتاه ‌مدت اقداماتی را انجام دهیم که گام‌های اولیه‌ای برای پیاده سازی اقتصاد دیجیتال و مدیریت دیجیتال باشد، حال آنکه این کار برعهده کدام بخش باشد باید با همفکری مشخص شود و به این نتیجه برسیم که هر بخش این اقتصاد دیجیتال را چه کسی تهیه و مدیریت کند.

نباید در شرایطی مثل شرایط امروز (شیوع کرونا) مردم را برای پشتیبانی‌های خدماتی، بازاریابی، رفع مشکلات روزانه و روزمره به خیابان‌ها و ادارات بکشیم، حتی به عقیده من باید طبابت در عرصه دیجیتال هم پایه گذاری شود، یعنی امروز اگر کسی می‌خواهد خود را به پزشکی عرضه کند و نسخه‌ای دریافت کند، دیگر ورود در فضای فیزیکی و رخ به رخ وجود نداشته باشد و در فضای دیجیتال که طبابت انجام شود.

همه جامعه و دستگاه‌های دولتی و شبه دولتی باید برای این برنامه فورس ماژوریِ مدیریت و اقتصاد دیجیتال فکر کنند و گام بردارند و در این حوزه متمرکز شوند، البته در محلی نظیر فضاهای علمی این موضوع جا افتاده است، در برخی از دانشگاه‌ها، کلاس‌ها از فضای فیزیکی خارج شده است و به صورت دیجیتال برگزار می‌شود، دیگر نیاز نیست دانشجو از این سمت تهران برای حضور در کلاس به آن سمت تهران بیاید، بلکه دانشجو و استاد هر دو در خانه اما در فضای دیجیتال با کارایی بالاتر در حوزه ارتقا علمی، گام برمی‌دارند.

از سوی دیگر فضای تحقیقاتی ما هم باید وارد فضای دیجیتال شود تا نیازی به شرایط حضوری نباشد.

اینکه بخواهیم ارباب رجوع به پیش میز دولت بیاید، ضرورتی ندارد، بلکه باید از ارباب رجوع بخواهیم وارد «فضای ما» شود نه اداره ما،‌ یعنی فضایی فراهم شود، مدارک از سوی ارباب رجوع آماده و ارسال شود و در فضای دیجیتال در سیستم اداری بر اساس آن مدارک روال اداری پیش رود.

* دولت برنامه فورس‌ماژوری برای مدیریت واردات و صادرات در شرایط کرونا داشته باشد

صادقی: از دیگر موارد ضروری در این حوزه موضوع واردات و صادرات است، حدود  ۵۰۰ میلیون نفر جمعیت در کشورهای همسایه و اطراف ما هستند، ما اگر بخواهیم واردات انجام دهیم، در برخی شرایط به عنوان مثال‌ ترکیه اجازه واردات نمی‌دهد یا اگر می‌خواهیم صادرات به عراق داشته باشیم با مشکلاتی مواجه می‌شویم؛ نظا‌م مرتبط با بخش خارجی ما که دستگاه‌های مختلف هستند، باید با جدیت روی این مسأله کار کنند، از طریق مذاکرات دو و چند جانبه با کشورهای همسایه بتوانیم موانعی که به واسطه کرونا در حیطه بخش خارجی ما و واردات و صادرات ما ایجاد شده است، رفع کنیم و در این رابطه باید موانع بسیاری از شرکت‌های تجاری خود را رفع کنیم و به آنها کمک کنیم، نباید این شرکت‌ها به حال خود رها نشوند تا در واردات و صادرات دچار مشکل شوند، ضرورت دارد در این حوزه با مجموعه دست اندرکار شرکت‌های دخیل در واردات و صادرات این موانع رفع شود.

* تسهیل فرایند واردات و صادرات در دستور کار باشد

فارس: در حوزه واردات و صادرات پس از شیوع بیماریکرونا مشکلاتی رخ داد، برخی مرزها با کشورمان بسته شد از سوی دیگر برخی کشورها وارد‌ات کالای ما را به کشور خود موقتاً ممنوع کردند و یا اجازه صادرات و ترانزیت به کشور ما ندادند، در این باره باید چه تمهیداتی در دستور کار دولت باشد؟

صادقی: در این شرایط باید فرایندهای واردات و صادرات تسهیل شود، به عنوان مثال یک ضمانت بانکی که مدت‌‌ صدور آن به طول می‌انجامد، باید به صورت دیجیتالی و سریع صادر شود و تسهیلات لازم را در این قضیه فراهم کنیم، دیگر‌ زمان آنکه به ارباب رجوع می‌گفتیم برو ۱۵ روز دیگر برای پیگیری کارت برگرد، گذشته است، باید حتی‌المقدور در کمترین زمان ممکن فرایندهای صادراتی و وارداتی شکل بگیرد و تسهیل شود.

* «مردمی‌کردن اقتصاد» و تسهیل آن کلان‌ترین راهبرد دفاع از اقتصاد کشور در کرونا

صادقی: محور دیگر که در اقدامات کلان باید مورد توجه قرار گیرد، ایجاد تسهیل برای مردمی‌سازی حداکثری اقتصاد است. شرایط فعلی، شرایط جنگی و حتی از نظر من شرایط فوق جنگی است، در این شرایط که بسیار پیچیده‌تر از شرایط جنگی است اگر مردمی‌سازی اقتصاد که سال‌ها درباره آن حرف زده‌ایم اجرا نشود، با مشکل مواجه خواهیم شد، ما هیچ گاه به مشارکت مردم و دولت به صورت جدی فکر نکرده‌ایم اما در این شرایط باید به صورت جدی به آن فکر کنیم، باید به مردم بگوییم که اتفاقاتی رخ داده است و اگر امروز نیایید، کشور از دست می‌رود، جان‌ها از دست می‌رود.

زمانی اگر مردم را دعوت نمی‌کردیم شاید فقط رفاه اقتصادی تا اندازه‌ای کاهش می‌یافت اما امروز در نبود مردم و عدم دعوت آنها به صحنه اقتصاد، خیلی از جان‌ها از کالبد خارج می‌شود، در این مدت شیوع بیماری، دیدید که بحث فقیر و غنی مطرح نیست و در این روزها دیده‌ایم که بسیاری از افراد غنی که جان خود را به دلیل کرونا از دست داده‌اند، بنابراین اینجا پای جان مردم در میان است و اگر مشارکت مردم وجود داشته باشد و مردمی سازی اقتصاد به شکل حداکثری پیاده شود، قطعا می‌توانیم شرایط را به خوبی کنترل کنیم.

پیشنهاد من این است‌ دولت از مردم برای کمک و جلوگیری از فشار اقتصادی به جامعه استفاده کند، وقتی در شیوع کرونا اقتصاد آمریکا و آلمان با چندین هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی تحت فشار است، وقتی اقتصاد چین با چندین هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی تحت فشار است، پس مشخص است که اقتصاد ما باید حساب کار خود را بکند، به مردم بگوییم که اگر نیایید فشار اقتصادی به مردم قابل توجه خواهد بود و بدین ترتیب با مردمی شدن اقتصاد، فشار اقتصاد از روی دوش مردم برداشته خواهد شد.

* دولت کمک‌ کند فشار کمتری به تولید کننده‌ وارد شود

فارس: اقدامات دولت در این حوزه چه حیطه‌هایی باید متمرکز شود‌؟

صادقی: دولت می‌تواند در این حوزه اقداماتی را انجام دهد، به عنوان مثال می‌تواند تسهیلاتی به تولید کنندگان بدهد، برخی از بدهی‌ها را به تعویق بیندازد، بدهی‌های بیمه‌ای و مالیاتی را به تعویق بیندازد، بدهی‌های مربوط به هزینه‌های برق، آب، گاز و سایر هزینه‌ها را به تعویق بیندازد. تسهیلات را مشمول استمهال کند و تنفس بدهد تا بخش‌های تولیدی بتوانند خود را جمع کنند.

این مواردی است که در نظام حاکمیتی ما امکان اجرا دارد و باید از آن استفاده کنیم؛ باید شرایط عرضه کننده و تولید کننده را درک کنیم، درست است که هزینه متغیر عرضه‌ کننده‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌قابل توجه ‌‌‌است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، اما هزینه غیرمتغیر عرضه کننده هم شامل آب، برق، گاز، بیمه، حقوق و دستمزد و غیره‌ فشار زیادی به آنها وارد می‌کند که باید کمک کنیم این فشار زیاد نشود و تولید کننده این فشار را تحمل کند.

* لزوم برقراری ایمنی بهداشتی در بنگاه‌های اقتصادی برای جلوگیری از کاهش تولید

فارس: با تشکر از مواردی که به آن به صورت کلیات اشاره کردید، قطعاً این موارد مجموع اقدامات کلان و لازم‌الاجرا در این حوزه بود‌، لطفا اشاره‌ای هم به مجموعه اقدامات خرد لازم‌الاجرا‌ در این حوزه داشته باشید.

صادقی: مهم ترین اقدامات خرد در این حوزه، این است که ایمنی بهداشتی را در بنگاه‌های تولیدی و خدماتی کلید بزنیم. ما ایمنی بهداشتی در سطح جامعه داریم، کارهای خوبی انجام شده است، دوستان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شهرداری‌ها، سپاه و بسیج کمک کرده‌اند که ایمنی بهداشتی در سطح جامعه ایجاد شود که این حرکت خوبی است، اما‌ ایمنی بهداشتی را به بنگاه‌ها نبرده‌ایم؛ وقتی بنگاه اقتصادی می‌خواهد فعالیت اقتصادی انجام دهد، پرسنل آنجا باید اطمینان یابد که تحت تأثیر بیماری کرونا قرار نمی‌گیرند و مصون خواهد ماند، بنابراین گام بعدی ما در ایمنی بهداشتی، ایجاد شرایط بهداشتی در تک تک بنگاه‌ها است تا این بنگاه‌های اقتصادی بتوانند نظیر دوران پیش از کرونا به تولید خود ادامه دهند و بدین ترتیب این حمله کرونایی آسیب چندانی نخواهد زد.

ما سرمایه مهمی به نام سرمایه اجتماعی و همدلی مردم داریم که در کنار سرمایه فیزیکی‌ در جامعه و بنگاه‌ها است و می‌تواند کمک موثری به ما داشته باشد، ما نتوانسته‌ایم از این سرمایه اجتماعی به خوبی استفاده کنیم و در این شرایط کرونا می‌توان از نقش این سرمایه به خوبی استفاده کرد که اگر سرمایه اجتماعی به صحنه آمد و همدلی بین دولت و مردم ایجاد شد، قطعا به خوبی می‌توانیم این جریان را پشت سر بگذاریم.

* اگر کاری نکنیم ارزش پول ملی باز کاهش می‌یابد

صادقی: اگر این کارها را انجام ندهیم باید بدانیم که ارزش پول ملی ما به صورت داخلی دچار افت خواهد شد (یعنی جریان تورم) چون وقتی بنگاه‌های اقتصادی ما ایمنی بهداشتی نداشته باشند، تولید انجام نمی‌دهند و وقتی تولید انجام نشود، عرضه دچار کاهش می‌شود، تقاضا هم تا آن مقدار کاهش نمی‌یابد، درست است که در این شرایط کرونایی تقاضا تا اندازه‌ای کاهش یافته است، ولی تقاضا به اندازه‌ای که عرضه کاهش می‌یابد، کاهی نمی‌یابد‌ بنابراین انتظاری که داریم یک جریان تورمی است‌ و این در شرایطی رخ می‌دهد که مواردی که ذکر شد، عملیاتی نشود.

* خدشه در بازار ارز در صورت عدم مدیریت صادرات در شیوع کرونا‌

صادقی: از سوی دیگر اگر نتوانیم جریان صادرات را نظیر دوران پیش از کرونا دنبال کنیم، تعادل بازار ارز دچار خدشه خواهد شد و هر چه بانک مرکزی تلاش کند که تعادل بخشی بازار ارز را در دستور کار قرار دهد، شاید به جایی نرسد، چون بانک مرکزی هم تا حدی می‌تواند در جریان تعادل بخشی ارزی با توجه به ذخایری که دارد، اقدام کند و باید ورودی ارز را حتماً در این بازار داشته باشیم، بنابراین رفع موانع صادراتی کمک می‌کند که تعادل بخشی بازار ارز نظیر چند وقت اخیر داشته باشیم و ارزش پول ما در مقابل پول خارجی مجددا کاهش نیابد.

فارس: با تشکر از توضیحات جامع و کامل شما،  در پایان اگر مورد قابل ذکری است، بفرمایید‌. 

صادقی: اگر بتوانیم شرایط تولید را بهبود ببخشیم، رفاه اقتصادی‌ بخش عمده‌ای از جامعه ما که کارگران، تکنسین‌ها و مهندسان هستند، کاهش نمی‌یابد چون اگر ایمنی بهداشتی در شرایط تولید ایجاد نشود، کارگر بیکار خواهد شد و نمی‌تواند مزد دریافت کند و یا اگر آن چنان که باید مزد خود را دریافت کند، بنابراین ممکن است رفاه اقتصادی اقشاری از جامعه ما به شدت نزول یابد و کاهش رفاه اقتصادی آثار فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی خواهد داشت و ممکن است مشکلاتی در خانواده‌ها ایجاد کند.

به هر حال امیدواریم با اقدامات کلان و خردی که در آینده نزدیک انجام خواهیم داد و تبیین برنامه فورس ماژور در سال ۹۹ حتی در همین ایام تعطیلات نوروز، به خوبی بتوانیم این بحران را ‌پشت سر بگذاریم.

انتهای پیام/‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌