به همت معاونت پژوهشی دانشکده الهیات و انجمن علمی الهیات وبینار علمی با موضوع؛ ماهیت اقتصاد اسلامی؛ فلسفه، مکتب، نظام و علم با سخنرانی دکتر حسین عیوضلو (دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق علیه السلام) در روز چهارشنبه ۱۳۹۹/۸/۱۴ ساعت ۱۸ الی ۲۰ برگزار شد.
دکتر عیوضلو در ابتدای بیانات خود مطالب مورد ارائه را به چهار بخش تقسیم کردند و اشاره داشتند که موضوع ماهیت اقتصاد اسلامی از چهار منظر مورد بحث واقع می شود از نظر :۱ ) فلسفه ۲) مکتب ۳) نظام ۴)علم
ایشان در ادامه و به عنوان مقدمه بحث اشاره داشتند که حوزه دین و اقتصاد بحثی است که در زمان پیامبران و در واقع همواره در تاریخ مطرح بوده است پیامبر هم میفرمایند الفقه ثم المتجر
دکتر عیوضلو در ادامه به تحلیل دکتر یسری از علم اقتصاد اسلامی می پردازند که در واقع دکتر یسری اقتصاد اسلامی را علمی جدید میداند که مبانی آن ریشه در گذشته دارد.
دکتر عیوضلو در ادامه بیانات خود به نکات زیر اشاره میکند :
در واقع محدودیت های اقتصادی اسلامی با دیگر اقتصاد ها مثل غرب بیشتر است چرا که خواهان انطباق با شریعت و کسب روزی حلال است.
اقتصاد اسلامی باهمت شهید صدر مطرح شده و کتاب اقتصادنا ایشان مسیر را تا حدودی روشن تر کرده است.
در ایران بعد از سال ۸۴ یک رویکرد فلسفه اقتصاد اسلامی روی کار آمد که شکل گیری که این رویکرد گامی بود در جهت تخصصی کردن مطالعات اقتصاد اسلامی
ایشان در ادامه سخنان خود دو جنبه مهم و اساسی در مطالعات اقتصاد اسلامی را ذکر میکنند
۱ )مطالعه واقعیت ها فکت
۲) بررسی اقتصاد اسلامی به عنوان تئوری
ایشان در تبیین این تقسیم بندی می فرمایند:
پیامبر اکرم معمار اقتصاد اسلامی است که این درواقع فکت و حقیقت است.
فقه الاقتصاد ۱۲ قرن سابقه دارد که بر اساس روایات شکل گرفته است که این مورد نیز حقیقت و فکت است که میتوان با مجموع فکت هم نظام سازی کرد.
تئوری اقتصاد اسلامی بررسی نظریه هایی است در قالب شریعت اسلامی مثل بانکداری و بیمه
آقای دکتر عیوضلو در ادامه سخنان خود به نکاتی قابل ملاحظه در اقتصاد اسلامی اشاره میکنند که بدین شرح است:
یکی از نو آوری های شهید صدر فقه النظریه است یعنی آنکه چندین فتوا را که به یکدیگر نزدیکی دارند جمع آوری کرده و به صورت استقرا قاعده زیر بنایی آن را به دست آوریم
و درواقع در فقه النظریه به دنبال حکم یک نهاد هستیم
آنچه که میخواهیم بحث شود چیستی اقتصاد اسلامی است.
چیستی اقتصاد اسلامی در چهار ماهیت مطرح می شود: مکتب، نظام، فلسفه و علم.
مکتب اقتصادی منبعی است که از درون آن میتوان حکم اقتصاد اسلامی را هم استخراج کرد و ثابت است و زیر بنایی است که فقها آن را تقویت کرده اند.
شهید صدر بنیان گذار مکتب اقتصاد اسلامی است
که در حقیقت تعبیر ایشان از مکتب اقتصاد اسلامی واقعی بودن و اخلاقی بودن است.
اقتصاد اسلامی جزءٌ مِن کل است
در واقع باید کلیت مکتب اسلام را ببینم بعد از آن مکتب اقتصادی آن را ببینیم.
برخی از شاخصه های این مکتب عبارت اند از
قاعده لاضرر
قاعده ممنوعیت اسراف
قاعده ممنوعیت تبذیر
در واقع الفقه ثم المتجر چارچوب کلی را برای ما شکل می دهد.
نظام اقتصادی با مکتب اقتصادی متفاوت است نظام اقتصادی یعنی سازمان دهی تصمیمات اقتصادی ولی مکتب حالت ایده آل دارد و نظام حالت نسبیت در اجرا دارد.
اجرای سیاست های اقتصاد اسلامی در زمان حضرت امیر نشان دهنده آن است که در آن زمان این سیاست بسیار موفق بوده و تاحد زیادی توانسته در حامعه تاثیر گذار باشد این نتیجه از احادیث معصومین و همچنین روایات تاریخی برداشت می شود.
بعد دیگر فلسفه است.
فلسفه ۳ جنبه دارد: ۱) معرفت شناسی( بررسی رابطه ذهن و علم)
۲)روش شناسی (سنجش اعتبار نظریه ها) ۳)هستی شناسی( جهانبینی)
نظریه آدام اسمیت بر اساس مبانی اومانیستی می باشد که از نظر آنها ارزش ها و مفاهیم اختراع ذهن بشر هستند.
در واقع علم اقتصاد مبانی فلسفی ای دارد که خود را در ظاهر و نحوه عملکرد نشان میدهد از نظر این دیدگاه اقتصادی
ربا جایز است چون انسان حاکم مطلق اموال خود است. حال اگر این مبانی الحادی و اومانیستی عوض شد عملکرد نیز تغییر پیدا میکند حال اگر به جای این مبانی مبانی توحیدی و توحید افعالی را جایگزین کنیم عملکرد تغییر می یابد و وقتی مبانی اسلامی باشد اقتصاد نیز می شود اسلامی.
در آخر نیز ایشات برای علم سه کارکرد با عنوان تبیین، پیش بینی ،تغییر می شمارند و در پایان سخنان خود می فرمایند :
سنن الهی به ما فرمول می دهد
بالعدل سعه
عدل باشد سعه است پس توسعه نباشد عدل نیست
اگر اکل مال به باطل وجود داشته باشد رشد و سعه وجود نخواهد داشت
انفقوا فی سبیل الله ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه
فمن طلب الخراج بغیر العماره اخرب البلاد و اهلک العباد
این ها همگی فرمول است.
اقتصاد اسلامی یک تصویر کلان است
اصول تکوینی زبر بنای اصول تشریعی و اصول تشریعی زیر بنای اقتصاد اسلامی است.
|