جلسه دفاعیه رساله دکتری آقای دکتر سجاد رجبی ، روز دوشنبه ۱۹ خرداد ۱۴۰۴ در دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد برگزار شد. 

موضوع رساله : طراحی سازوکار اقتصادی تخصیص بهینه گاز طبیعی با شرایط ناترازی و چشم‌انداز بازار مصرفی گاز ایران در راستای تحقق بند ۱۵ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی 

چکیده : 

ناترازی‌های انرژی، به‌ویژه در بخش گاز طبیعی، از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی اقتصادهای معاصر محسوب می‌شود. این ناترازی‌ها که ناشی از عدم تطابق میان عرضه و تقاضا هستند، تحت تأثیر عواملی مانند تخصیص ناکارآمد، رشد تقاضای صنعتی، افت تولید میادین، تحریم و محدودیت‌های ژئوپلیتیکی تشدید شده‌اند. در ایران، به‌دلیل نقش محوری گاز طبیعی در تولید صنعتی، مصرف خانگی و زیرساخت‌های اقتصادی، مدیریت کمبودها به‌صورت بهینه برای کاهش هزینه‌های اقتصادی ضروری است. این پژوهش با استفاده از یک مدل بهینه‌سازی مبتنی بر جدول داده-ستانده به تخصیص بهینه گاز طبیعی در کوتاه‌مدت میان بخش‌های اقتصادی پرداخته است. چارچوب پیشنهادی، هزینه نهایی کمبود گاز طبیعی را با در نظر گرفتن ارتباطات میان‌بخشی و اثرات زنجیره‌ای ناشی از اختلالات عرضه ارزیابی می‌کند. این مطالعه ۳۰ سناریوی سیاستی را در سه گروه «اقتصادی»، «اجتماعی» و «حمایتی» تحلیل کرده است. از جمله قیود مدل، اعمال یا عدم اعمال قطع گاز طبیعی به تقاضای نهایی و محدودیت‌های قطع در هر بخش اقتصادی (از ۱۰% تا ۱۰۰%) است. در سناریوهای اقتصادی، کاهش عرضه گاز طبیعی از تقاضای نهایی آغاز شده و بین ۵.۶% تا ۵۶.۳% از کل کمبود را پوشش می‌دهد. در سناریوهای اجتماعی، قطع گاز طبیعی از بخش‌های تولید مواد شیمیایی، تولیدات لاستیکی و پلاستیکی و صنعت برق با محدودیت‌های متفاوت (۲.۹% تا ۲۸.۵%) آغاز می‌شود. سناریوهای حمایتی، بسته به سیاست‌های اولویت‌گذاری صنایع بزرگ، صادرات‌محور، اشتغال‌زا یا انرژی‌بر، پیامدهای اقتصادی متفاوتی نشان می‌دهند. نتایج نشان می‌دهد که سناریوهایی که قطعی را از تقاضای نهایی آغاز می‌کنند (مانند S-GDP-U، S-EXP و S-VAD)، با کاهش کمتری در رفاه کل جامعه همراه هستند، درحالی‌که سناریوهای آغاز قطع گاز طبیعی از صنایع بزرگ یا اشتغال‌زا (مانند S-GDP-L و S-EML-L) بیشترین افت را در منفعت اجتماعی ایجاد می‌کنند. نوآوری این پژوهش شامل طراحی مدل هیبریدی جدید برای تخصیص گاز طبیعی در شرایط ناترازی و ارائه راهکارهای عملی اقتصادی است. برخلاف مطالعات پیشین که بر پیش‌بینی ناترازی تمرکز داشتند، این پژوهش راه‌حل‌های عملیاتی برای کاهش هزینه اقتصادی کمبود گاز طبیعی را معرفی می‌کند. همچنین، این مدل با پرهیز از یکسان پنداری نفت و گاز طبیعی، بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد گاز طبیعی و تحلیل جامع بخش‌های اقتصادی تمرکز دارد. درنهایت، چارچوب ارائه‌شده به‌عنوان یک مدل کلان اقتصادی، گام‌های توزیع کمبود را برای تمام بخش‌های اقتصادی ایران ترسیم کرده و چشم‌اندازی جامع از سیاست‌گذاری بهینه انرژی ارائه می‌دهد.