نتیجه مذاکره چیست؟ قاعدتا مذاکره برای مذاکره نیست و به یک متن مشتمل بر اهداف نسبی طرفین منجر می‌شود. برای بسیاری از افراد فرقی بین نحوه نگارش نتیجه نمی‌کند. ولی برای حقوقی‌ها، یک کلمه هم معنای کل جمله و متن را عوض می‌کند.
کلمات، رمز نجات یک امپراتوری
آیزا برلین؛ حقوقدان، سیاستمدار یهودی و استاد دانشگاه آکسفورد که سال‌ها در وزارت امور خارجه انگلستان کار می‌کرده، در زندگینامه خود در خصوص تنظیم متن معاهده‌ای با شوروی می‌نویسد که وی همراه بولن - منشی مخصوص چرچیل - کلمات را بیش از دو هفته سبک سنگین می‌کردند و بار معنایی هر‌یک را می‌سنجیدند تا مبادا روس‌ها کلمه‌ای را با معنای مبهم و به نفع خود وارد متن نکرده باشند. برای مثال آیزا در بخش مربوط به عبور دادن ارتش از کشور دوم بر سر واژه «عبور دادن» به‌خوبی نشان می‌دهد که این کلمه شامل متوقف کردن ارتش در سرزمین دیگری هم هست و این در حالی بود که کارمندان وزارت خارجه از جمله بولن تا آن وقت به این ظرافت دقت نکرده بود. عبارت دیگری هم که به معنای اولیه «آزادسازی» بود با دقت آیزا برلین نشان داد که قیمومیت انگلستان در همه سرزمین‌ها برچیده می‌شود. هرچند روس‌ها ابتدا زیر بار نمی‌رفتند ولی بعد از آنکه به دقت‌های برلین پی بردند از کلمات صریح‌تری استفاده کردند تا توافق منعقد گردد. برلین می‌گفت این گردش قلم‌ها، امپراتوری بریتانیا را نجات داد.
تکرار برجام و بی‌دقتی‌ها
در سال‌۱۳۹۴ بعد از آنکه بسیاری از حقوق‌دانان به خلأ‌ها و ضعف بنیادین متن‌های پیشین اعتراض کرده بودند، رهبر معظم انقلاب اسلامی در نامه‌ای به آقای روحانی، رییس‌جمهوری و رییس شورای‌عالی امنیت ملی، الزامات ۹‌گانه‌ای را ابلاغ کردند که بخشی از آن در بند دوم ناظر به بی دقتی در متن است: «بی‌شک حفظ هوشیاری نسبت به نیات خصمانه دولت آمریکا و ایستادگی‌هایی که بر اثر آن در طول مسیر مذاکرات از سوی مسوولان جمهوری اسلامی به کار رفت، توانست در موارد متعددی، از ورود زیان‌های سنگین جلوگیری کند. با این حال، محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعددی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه،‌ می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود.» همچنین در جزء اول بند سوم آمده است: «از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساسا با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرایی شدن آن در برجام به بعد از اقدام‌های ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلف طرف‌های مقابل، تدارک شود، که از جمله آن اعلام کتبی رییس‌جمهوری آمریکا و اتحادیه اروپا مبنی بر لغو تحریم‌هاست.
در اعلام اتحادیه اروپا و رییس‌جمهوری آمریکا، باید تصریح شود که این تحریم‌ها به کلی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر این‌که ساختار تحریم‌ها باقی خواهد ماند، به‌منزله نقض برجام است.» در بند نهم نیز تصریح شد: «وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلفات و فریب‌کاری در طرف مقابل به‌ویژه آمریکا، ایجاب می‌کند که یک هیات قوی و آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق آنچه در بالا بدان تصریح شده است،‌ تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیات باید در شورای عالی امنیت ملی تعیین و تصویب شود
. (https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=۳۱۱۶۸)
 با این همه تصریح برجام به‌عنوان یک متن ضعیف امضا و در مدت کوتاهی از اجرا، پاره شد. جالب آنکه در متن فارسی منتشر شده وزارت خارجه همه جا از کلمه «لغو» تحریم‌ها استفاده شده است ولی متن انگلیسی از هر کلمه‌ای غیر از لغو و اتمام استفاده کرده است: Suspend ( ۴بار در متن برجام آمده است)، Ceaseaplication (۷‌بار در متن برجام آمده است)، lifting (۲۳ مرتبه در متن برجام آمده است)، Implementation (۱۲‌بار در متن برجام آمده است) و end صفر بار در برجام آمده است. نتیجه اینکه مذاکره برای ما کاملا بی‌فایده - به قول رییس اسبق بانک مرکزی: تقریبا هیچ- و با هزینه گزاف عملیاتی شد و برای طرف دیگر در عین نقض آشکار، فرصت‌های بسیاری پدید آورد. این همان بلایی است که عجله، اعتماد و بی‌دقتی در زبان حقوقی به بار می‌آورد. فرصتی که همه مخاطبان الزامات رهبری باید پاسخگوی آن باشند و مجدد در متن برنامه اجرا، به آن دقت کنند.
لینک این یادداشت در روزنامه صبح نو:
yun.ir/۷eu۲g۷
دکتر سید محمدمهدی غمامی، مدیر اندیشکده حقوق بشر و شهروندی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)